اضطراب جدایی کودکان و 15 راهکار طلایی برای درمان آن

اضطراب جدایی کودکان یکی‌از اختلالات رفتاری است که اغلب در سال‌های اولیه زندگی (به خصوص 6 الی 24 ماهگی) دیده می‌شود. در همان حین که کودکان نوپا شروع به درک دنیای اطراف خود می‌کنند و از والدین و به خصوص مادر خود فاصله می‌گیرند، اضطراب جدایی ظاهر می‌شود.

دیدن یک کودک نوپا که گریه می‌کند و نمی‌خواهد از بغل مادرش به بغل مادربزرگ برود، برای هرکسی سخت است. اما باید بدانید که این موضوع، یکی‌از بخش‌های عادی رشد فرزند شماست و با مدیریت صحیح قابل حل است.

اضطراب جدایی کودکان

البته که بیشتر والدین با موضوع اضطراب جدایی در نوزادان و کودکان نوپا آشنا هستند؛ اما آنچه والدین برای آن آماده نیستند، بازگشت اضطراب جدایی در “بچه‌های بزرگ‌تر” است.

معمولا اضطراب جدایی که تا اینجای مقاله صحبتش را کردیم، تا حدود 2 الی 3 سالگی رفع می‌شود و اینجاست که والدین نفس راحتی می‌کشند. اما با شروع مهد یا مدرسه، کودک دوباره وابستگی به والدین و اضطراب جدایی را نشان می‌دهد. همین موضوع است که والدین را نگران می‌کند.

باید توجه داشته باشید که هم کودکان و هم نوجوانان در سنین مدرسه نیز می‌توانند با اضطراب جدایی مبارزه کنند. طبق آمار اختلال اضطراب جدایی در 4٪ کودکان و 1.6٪ نوجوانان دیده می‌شود و این یکی از بارزترین اختلالات در کودکان زیر 12 سال است.

در تمام این سنین علائمی مثل امتناع از مدرسه رفتن، اختلال در خواب و ناراحتی و استرس بیش از حد در زمان جدایی، می‌تواند بر زندگی روزمره کودک تأثیر منفی بگذارد.

علائم اختلال اضطراب جدایی کودکان

اصلی‌ترین علامت اختلال اضطراب جدایی کودکان، ترس یا اضطراب بیش از حد حین جدایی از خانه، افراد و یا اشیایی است که کودک به آن‌ها وابسته است. اما به طور کلی این پنج مورد، انواع اصلی اضطراب  کودکان را نشان می‌دهد:

1. اضطراب حین جدایی
2. اضطراب حین تنها ماندن در یک مکان
3. ترس از دست دادن عزیزان یا بیماری آن‌ها
4. ترس از بروز اتفاقات غیرمترقبه
5. ترس از کابوس، خواب یا تاریکی

در این میان دو مدل ترس اول از رایج‌ترین ترس‌های کودک هستند که به اصطلاح اضطراب جدایی نامیده می‌شوند.

علائم اضطراب جدایی 

• نگرانی بیش‌از اندازه حین بیرون رفتن از خانه یا حضور در محیط جدید
• نگرانی ناشی از فکر کردن درباره به جدایی از والدین
• نگرانی با فکر کردن درباره آسیب دیدن والدین
• امتناع از بیرون رفتن از خانه و حضور در جمع جدید
• ترس از تنها ماندن
• امتناع از تنها خوابیدن یا تنها غذا خوردن
• کابوس دیدن درباره جدایی
• شکایت از مشکلاتی مثل سردرد، معده درد و یا استفراغ در صورت دور بودن از کسی که به آن دلبستگی دارد.

کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی می‌خواهند در هرشرایطی نزدیک والدین بمانند؛ حتی حین خواب یا بازی! اما اگر فرزندمان این علائم را دارد، باید چه کنیم؟

درمان و کنترل اضطراب جدایی در کودکان

روش‌های مختلفی برای درمان این اضطراب وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها در ادامه آمده:

الف. خانواده درمانی

نقش والدین و سایر اعضای خانواده در روند درمان می‌تواند بسیار موثر و مفید باشد. در خانواده درمانی، با کسب دانش اعضای خانواده را برای داشتن رفتار صحیح با کودک دارای اضطراب جدایی آماده می‌کنند. در ادامه چند مدل رفتاری صحیح که برای مقابله با اضطراب جدایی کودک باید به آن بپردازید را بررسی خواهیم کرد:

1- بدون خداحافظی کودک را ترک نکنید:

هیچ چیز بدتر از این نیست که کودک از اتاق بیرون بیاید و ببیند مادرش نیست. ترک کردن کودک بدون خداحافظی به او احساس رهاشدگی می‌دهد. پس حتما اول کودک را برای جدایی آماده کنید و بعد هرگز بدون خداحافظی با او خانه را ترک نکنید.

2- زمان برگشتن خود را به کودک بگویید. حتی اگر ساعت را بلد نیست!

کودک باید بداند که چه زمانی به خانه باز خواهید گشت. مثلا اگر چندروز پیش کودک نیستید به او بگویید بعد از اینکه سه بار شب شد و روز شد من باز خواهم گشت. یا وقتی عقربه بزرگ ساعت روی عدد 3 آمد خواهم آمد. (زمان را کمی دیرتر از ساعتی که بازخواهید گشت بگویید تا درصورت دیر برگشتن کودک اضطراب نگیرد.)

3- به کودک بگویید کجا می‌روید و چه کاری انجام می‌دهید.

به کودک درباره جایی که می‌روید دروغ نگویید. با گفتن جملاتی مثل می‌ریم آمپول بزنیم، اضطراب کودک بیشتر خواهد شد.

4- با کودک درباره مدرسه صحبت کنید:

سعی کنید با کودکتان درباره مدرسه صحبت کنید. از تجربیات خوبی که داشتید– دوستیهایی که در مدرسه شکل دادید و خاطره های بازمزه تان برای او حرف بزنید تا نسبت به مدرسه رفتن اشتیاق داشته باشد.

5- با دادن اطلاعات از قوانین مدرسه کاری کنید محیط مدرسه خیلی زیاد برایش جدید و غیرقابل پیش بینی نباشد:

کودک را با معلم– دانش اموزان و همکلاسی– کلاس درس– کتاب – زنگ تفریح و… آشنا کنید و دراین موارد با او صحبت کنید تا از قبل شناخت و آمادگی نسبی برای مواجهه با این موارد را داشته باشد.

ب . بازی درمانی اضطراب جدایی

انجام بازی‌های زیر به کودک کمک می‌کند تا درک بهتری از جدایی و تنها ماندن پیدا کند. پس توصیه می‌کنیم در وهله اول، این بازی‌ها را با فرزند خود انجام دهید و در صورتی‌که هیچ نتیجه‌ای نگرفتید، به فکر کمک گرفتن از متخصص باشید.

6- دالی بازی:

این بازی یک بازی کلاسیک مناسب برای کودکان زیر 24 ماه است. دالی بازی به کودک تفاوت بودن و نبودن را یاد می‌دهد و او را برای جدایی آماده می‌کند.

7- بازی امیدوارم:

قبل از بیرون رفتن از خانه، ضمن انجام این بازی هرکس 5 جمله می‌گوید که با امیدوارم شروع می‌شود. این جمله‌ها شامل کارهایی است که امیدواریم دیگری ضمن بیرون رفتن ما انجام ندهد.

مثلا می‌گوییم: امیدوارم وقتی از خانه رفتم، کم بازی نکنی! و کودک می‌گوید: امیدوارم وقتی از خانه رفتی، بستنی نخوری!

این بازی به کودک اطمینان می‌دهد که شما کارهایی که دوست ندارد تنها انجام بدهید را انجام نخواهید داد و از طرفی قوانین حین بیرون بودن والدین را دوره میکند. در آخر پنجمین جمله شما می‌تواند این باشد: امیدوارم وقتی از خانه بیرون می‌روم، گریه نکنی و منتظرم بمانی.

8- لباس درست- لباس غلط:

برای اجرای این بازی قبل از بیرون رفتن از خانه، به کودک بگویید که من می‌خواهم مانتوی سبز، با شال طوسی و… بپوشم. سپس به او بگویید به شما در پوشیدن لباس‌هایی که گفتید کمک کند.

حین این کار به سمت کمد بروید و لباس‌های اشتباه را انتخاب کنید. کودک باید بگوید این لباس اشتباه است و کدام درست است. این کار به کودک کمک می‌کند تا بخشی از پروسه بیرون رفتن شما از خانه باشد و به استرس خود غلبه کند.

9- بازی عکاسی:

برای اجرای این بازی کافیست قبل از رفتن از خانه با کودک یک قرار بگذارید. شما و کودک هرکدام 5 عکس از چیزهایی که در زمان جدایی خواهید دید، می‌گیرید و بعد از برگشتن این تصاویر را با هم می‌بینید و درباره آن‌ها حرف می‌زنید.

این کار به کودک کمک می‌کند تا درک بهتری از کارهایی که بزرگترها در نبود او انجام می‌دهد داشته باشند و با دیدن اینکه شما کجا بودید، اضطرابش فروکش خواهد کرد. (مثلا از فضای بانک برای کودک عکس بگیرید!)

10- چی ببریم:

این بازی ساده به شما کمک می‌کند تا کودک را برای بیرون رفتن خودتان یا او آماده کنید. وقتی می‌خواهید از خانه بیرون بروید یا وقتی کودک قرار است برای اولین بار به مدرسه برود یک بازی گفتاری جالب درباره چیزهایی که لازم است ببرید راه بیاندازید. برای اجرای این بازی کافیست جملاتی مانند: قابلمه ببریم؟ بگویید و کودک باید بگوید نهههه یا آررررره!

11- قایم باشک:

قایم باشک یکی‌از بازی‌هایی است که به کودکان کمک می‌کند تا امکان نبودن والدین را درک کنند.

12- بوسه قایمکی:

برای انجام این بازی چند استیکر بوسه یا گل یا قلب بردارید و آن‌ها را در جاهایی مختلفی مانند زیر بالشت، روی آینه و غیره بچسبانید. حالا به کودک بگویید من 10 استیکر برایت در جاهایی مخفی کردم. آن‌ها را پیدا کن. هرکدام از این استیکرها یک بوسه از سمت من برای تو هستند. هربار یکی را پیدا می‌کنی یکبار می‌بوسمت. و اگر تا برگشتن من همه را پیدا کردی یک جایزه برای تو خواهم گرفت. ‌

13- چک لیست بدن:

این یک بازی جالب برای قبل از رفتن و بعد از برگشتن شما به خانه است. قبل از اینکه از خانه بیرون بروید با کودک روبروی هم بنشینید و تک تک اجزای صورت هم را چک کنید و نقاشی آن‌ها را بکشید. حالا شما نقاشی کودک را با خود بیرون می‌برید و کودک نقاشی که از شما کشیده را پیش خود نگه می‌دارد. هرزمان دلتان برای هم تنگ شد، نقاشی‌ها را نگاه می‌کنید. بعد از اینکه به خانه برگشتید. تمام اجزای صورت را که قبل از رفتن بررسی کرده بودید دوباره بررسی می‌کنید و مطمئن می‌شوید که مامان همان مامان قبل است و کودک هم همان کودک قبل است.

ج. درمان رفتاری شناختی (CBT)

آموزش الگوهای رفتاری صحیح برای کنترل استرس به کودک کمک می‌کند تا هرزمان احساس کرد اضطراب به سراغش آمده، آن را مدیریت کند. روش‌های زیر در این زمینه موثر خواهند بود:

14- آموزش علائم اضطراب و دیگر حس‌ها:

احساسات را به کودک یاد بدهید (علائم بروز هر احساس، نام آن‌‌ها و روش ابراز و کنترل صحیح هریک). در این میان علائم اضطراب را نیز به کودک آموزش دهید(مثلا سرد شدن دست و پا، تپش قلب، حالت تهوع، دلپیچه و غیره). این کار باعث می‌شود کودک درک خوبی از حسی که در این لحظه دارد، داشته باشد و آن را کنترل کند.

15- تمرین تنفس:

به کودک یاد بدهید که در زمان داشتن اضطراب روی تنفس خود تمرکز کند و آن را بشمارد.

د. دارودرمانی

برخی از کودکان و نوجوانان حتی در طول دوره درمان با علائم اختلال اضطراب جدایی مبارزه می‌کنند. اگر علائم همچنان بر فرزند شما تأثیر منفی بگذارد و فرزند شما را برای رفتن به مدرسه یا حتی بیرون رفتن از خانه با مشکل رو به رو کند؛ دارو درمانی می‌تواند کمک کننده باشد. جستجوی صحیح و ارزیابی برای یافتن روانپزشک متخصص در این حوزه و داروهای لازم بسیار مهم است. زیرا داروها می‌توانند عوارض جانبی قابل توجهی برای کودکان داشته باشند.

علاوه بر این موارد آموزش آرامش به کودکان و نوجوانانی که با اختلال اضطراب جدایی دست و پنجه نرم می‌کنند بسیار ضروری است. تنفس عمیق، آرامش روانی و عضلانی می‌تواند به کودکان و نوجوانان کمک کند تا در اوقات اضطراب خود را تسکین دهند.