با کج‌خلقی کودکان چه کنیم؟ +توصیه‌های کاربردی

سواد زندگی؛ تربیت فرزندان- تقریباً همه پدر و مادرها کج‌خلقی یا بداخلاقی فرزندانشان را دیده و تجربه کرده‌اند. کج‌خلقی در کودکان 2 تا 4 ساله تقریباً امری طبیعی و پذیرفتنی است اما گاه با شرایطی روبرو می‌شویم که فرزندمان بیش ازآنچه طبیعی باشد دچار کج‌خلقی و بداخلاقی است. بر اساس مقاله‌ای ازمركز ملي اطلاعات زيست فناوري آمريكا، تقریباً90درصد کودکان در سنين بين2تا4سالگي گاه‌به‌گاه دچار خشم ناگهاني و اوقات‌تلخی‌های نسبتاً بی‌دلیل می‌شوند. آن‌ها در اغلب موارد با فرياد، گريه، انداختن خود روي زمين، حرکت‌های آني اندام‌ها به‌خصوص دست‌وپا، لگدزدن، پرتاب وسايل و يا نگه‌داشتن نفس خود عصبانيت و ناامیدی نهفته در وجودشان را نشان می‌دهند.

جرج پمبورک در كتاب "فرزندم به چه دلیل گریه می‌کند" دلایل کج‌خلقی کودکان را چنین شرح می‌دهد كه كودكان اکثراً به دنبال عدم دست‌یابی به چيزي كه دوست دارند، براي جلب‌توجه و يا به دلايل ساده‌تری مانند احساس گرسنگي و خستگي گريه می‌کنند. كودكان بيش از هر زمان ديگري با رسيدن به2سالگي دچار فوران‌های احساسي می‌شوند زيرا براي اولين بار درك مي‌كنند كه با قدرت تكلم قادر به اثبات خود و حق‌وحقوقشان هستند و از طرفي ديگر به‌صورت هم‌زمان با مفاهيمي نظير استقلال و مديريت نيز آشنا خواهند شد. اما آنچه كاسه صبر والدين را به‌تدریج لبريز می‌کند، چيزي نيست جز کج‌خلقی‌های بی‌اساس و تهي از علل منطقي قابل‌درک.

کدام کج‌خلقی‌هایی طبيعی هستند و کدام نيستند؟

بر اساس مطالعه‌ای از آكادمي پزشكي اطفال آمريكا، بخش مهمي از روند تكامل نرمال فرزندان به همين کج‌خلقی‌های گاه شديد اما دوره‌ای بازمی‌گردد. ازاین‌رو نمی‌توان هميشه كودكان را مقصر دانست و بايد مقداري هم به آن‌ها حق داده شود. بااین‌حال سالانه شمار زيادي از والدين به‌واسطه اوقات‌تلخی‌های مكرر فرزندانشان مجبور می‌شوند از كمك يك مشاور خانواده يا روانشناس كودكان استفاده كنند.

علاوه بر اين با استناد به پژوهشي كه به‌تازگی توسط اِلزِویر به چاپ رسيده است، نزديك به 7درصد از كودكان دچار کج‌خلقی‌های مکرر کم‌وبیش شديد و غیرقابل‌تحمل می‌شوند که هر بار هم حداقل15دقيقه والدين را درگير می‌کنند. نيمي از اين بچه‌ها معمولاً با يك مشكل تكاملي و يا رفتاري زمینه‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

طبق مقاله‌ای كه به‌وسیله ناشر بين المللي اشپرینگر ساینس+بیزینس مدیا به چاپ رسيده است، کج‌خلقی‌های كودكان ممكن است در گروه "ناهنجار و غیرعادی" دسته‌بندی شوند. اما چه رفتارهايي به اين دسته تعلق خواهند گرفت و والدين بايد چه اطلاعاتي در اين زمينه داشته باشند؟

بر اساس این مطالعه، اوقات‌تلخی‌هایی كه پس از سن پیش‌دبستانی ادامه می‌یابند و مدت‌زمان آن‌ها بالاتر از15دقيقه است می‌توانند منجر به آسيب رواني كودك و همین‌طور اطرافيان شوند. توجه به این نکته ضروری است كه تكرار اين وضعيت بايد بيش از 5بار در روز باشد یعنی عملاً زماني براي بازگشت به حالت عادي ميان کج‌خلقی‌های شديد وجود نداشته باشد.

 علاوه بر موارد فوق بر اساس مقاله‌ای از مجله روانپزشكي آناتولي، کج‌خلقی بی دلیل و بی منشأ كودكان با افراد بزرگ‌سال غير از اعضاي خانواده می‌تواند يكي ديگر از نشانه‌های قرارگیری كودك در گروه ناهنجار محسوب شود.

نقش والدین در کج‌خلقی کودکان

شايد تعجب کنید اما همان‌طور كه انجمن روانشناسي آمريكا می‌گوید، ممكن است والدين كودكان مستعد کج‌خلقی‌های مداوم نيز نيازمند حمايت حرفه‌ای افراد متخصص باشند. در اين مطالعه جديد می‌خوانیم كه نيمي از مادران و پدران كودكان کج‌خلق خود با اختلالات مطرح درزمینهٔ سلامت رواني به‌ویژه افسردگي و اضطراب دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

با توجه به یافته‌های محققان دانشگاه ییل، ازجمله ديگر فاكتورهای خانوادگي مرتبط با تخليه احساسي شديد يا مكرر در كودكان می‌توان به تحریک‌پذیری بالاي مادر، استرس زناشويي و پايين بودن سطح تحصيلات دانشگاهی پدر و مادر و همین‌طور تنبيه بدني كودك در محيط خانه اشاره كرد. با نگاهي مجدد به فاكتورهای نام‌برده می‌توان به‌راحتی دريافت كه استرس و اضطراب در فضاي خانوادگي می‌تواند به کج‌خلقی‌های كودكانه دامن بزند و مسير را براي تشديد آن‌ها هموار سازد. ازاین‌رو آرام‌سازی محيط زندگي فرزندان تأثیر زيادي بر رفع اين مشكلات خواهد داشت.

بهترين روش مقابله با کج‌خلقی شدت يافته در كودكان چيست؟

• به گزارش روانشناسان دانشگاه استنفورد، بهترين روش رفع کج‌خلقی‌های شديد و مكرر كودكان در90درصد از خانواده فقط و فقط دوری از جروبحث و همین‌طور خارج کردن کودک از فضايی است كه اين اتفاق در آن رخ می‌دهد. شايد اين توصيه در زمان عصبانيت چندان عملي به نظر نرسد، اما تا جايي كه می‌توانید در قوانين و روتين مشخص خود پايدار و قابل پیش‌بینی باشيد. 
  
  
• همچنين بايد اطمينان حاصل كنيد كه مقررات وضع‌شده همخواني كامل با شرايط سني كودك دارد یعنی توقع غیرمنطقی از کودک نداشته باشید.
  
  
• بر اساس پژوهشي ديگر كه توسط مجله آمريكايي آتلانتيك منتشرشده است، اگر می‌خواهید پاياني هميشگي بر کج‌خلقی‌های آتش‌فشانی فرزندان خود داشته باشيد بايد به آن‌ها احساس استقلال و حق انتخاب تزريق كنيد. شما باید از هر موقعيتي استفاده كنيد و اجازه دهيد كودك تجربه استقلال را به دست آورد. براي مثال حتي در مسائل ساده نيز انتخاب را در اختيار خودش قرار دهيد: "ماست رو می‌خواهی يا دسر توت‌فرنگی رو؟" و يا "میخوای داخل خونه بازی كني يا بيرون؟".
  
  
• در توصیه دیگری که به‌وسیله مجله نيچر منتشرشده می‌خوانیم كه هم‌زمان با رشد بيشتر كودك و افزايش سن وي، بهتر است او را تشويق كنيد تا احساساتش را به كلمات معنادار تبديل كند و بيش از گذشته با شما به صحبت بنشيند. تراوش عواطف ناخوشايند و منفي به‌تدریج ذهن و روان كودك را آرام می‌سازد و از بروز کج‌خلقی‌های یک‌باره و شديد جلوگيري خواهد كرد.

توصیه‌های کلی برای کاهش بدخلقی کودکان

1- در مواجهه با بداخلاقی فرزندتان کنترل خود را حفظ کنید. دادوفریاد یا عصبانیت شما می‌تواند مثل نفتی بر آتش بدخلقی او باشد و همه‌چیز را بدتر کند.

2- توجه کودک را به چیز دیگری جلب کنید. این روش بسیاری اوقات بلافاصله جواب می‌دهد مخصوصاً اگر مورد جدید خوشایند کودک باشد.

3- دلیل بدخلقی را کشف کنید. در برخی مواقع کودک تنها برای جلب‌توجه شما شروع به بدخلقی می‌کند. در این‌گونه موارد بهتر است بدخلقی او را نادیده بگیرید تا به‌عنوان روشی برای جلب‌توجه شما در او تثبیت نشود.

4- مطمئن شوید کودک گرسنه نیست. برخی مواقع پایین آمدن سطح قند خون به‌سادگی موجب بدخلقی می‌شود. پس اگر دلیل مشخصی برای بدخلقی فرزندتان در دست نیست شاید گرسنه است. قدری آب‌قند یا یک شکلات می‌تواند خلق خوش او را بازگرداند.

5- بی‌خوابی یا به هم خوردن نظم خواب کودک نیز می‌تواند منجر به بدخلقی او شود. بهتر است نظم و روال مشخصی را برای خواب کودک تعریف و رعایت کنید.

6- کودکان در مقابل لحن دستوری عکس‌العمل نشان می‌دهند. بهتر است وقتی از فرزندتان می‌خواهید کاری را انجام دهد با لحنی شاد و سرخوشانه او را به انجام کار ترغیب کنید.

7- با کودک خود پس از رفع بدخلقی صحبت کنید تا از دلیل بدخلقی او آگاه شوید. این امر خصوصاً زمانی که بیشتر از یک فرزند دارید می‌تواند موجب اطلاع شما از تعادل رفتار با بچه‌ها شود.

8- اگر فرزند مدرسه‌ای شما دچار بدخلقی ناگهانی شده است لازم است علاوه بر خودش با معلم و مدیر مدرسه او نیز صحبت کنید.

9- وقتی خودتان بدخلق یا عصبانی هستید از مواجهه با کودک پرهیز کنید. بچه‌ها اغلب رفتارهای والدین را الگوبرداری می‌کنند. چگونگی رفتار پدر و مادر با یکدیگر می‌تواند بر بروز بدخلقی در کودکان بسیار مؤثر باشد.

10- اگر فرزند بالای 4 سال شما در یک روز بیش از 5 بار و هر بار بیش از 15 دقیقه دچار بدخلقی می‌شود لازم است تا با روانشناس یا پزشک خانواده مشاوره کنید. برخی بدخلقی‌های مکرر و طولانی ممکن است ناشی از وجود بیماری‌ یا اختلال‌هایی در کودکان بالاتر از 4 سال باشد.