چرا کودکان پرخاشگر می شوند؟ ما چه کنیم؟

 سواد زندگی؛ تربیت فرزندان/ سید محمد مهدی شهیدی - امیر خُلق تندی داشت؛ در خانه به کوچکترین بهانه ای داد و فریاد راه می انداخت، برادر کوچک خود را کتک می زد و در مدرسه با همکلاسی های خود زد و خورد می‌کرد.

معلم های امیر بارها پدر و مادرش را احضار کرده بودند و تا پایان دوره ابتدایی مجبور شدند سه بار مدرسه اش را عوض کنند... .

شما هم حتماً تا به حال کودکانی را دیده اید که مدام داد می زنند، فحش می دهند و اشیاء دم دست خود را به هر طرف می اندازند یا به سر و صورت مادر خود مشت می زنند یا نوجوانانی که در خانه، مدرسه و محل زندگی خود مدام دعوا و زد و خورد راه می اندازند و دردسر می آفرینند.

در مطالعات صورت گرفته راجع به رفتارهای ناهنجار، پرخاشگری رفتاری است که برای آسیب رساندن به شخصی دیگر طرح‌ریزی یا اجرا می‌شود. برخی از پژوهشگران پرخاشگری را در معنی وسیع کلمه اما الزاماً آسیب بدنی نمی‌دانند و مواردی چون فحاشی، شایعه پراکنی، تهمت زدن و دیگر اشکال هتک‌آبرو را نیز پرخاشگری می‌دانند.رابطه‌ی پرخاشگری و سن و سال

رفتارهای پرخاشگرانه معمولا از اوائل زندگی شروع می‌شود. پژوهشگران با مطالعه‌ی کودکان پرخاشگر دریافتند که 55 درصد پسران و 41 درصد دختران از دوسالگی رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان می‌دهند.
همچنین 25 درصد پسران و 34 درصد دختران دیگر نیز تا پنج سالگی رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان داده اند.

با رفتن کودکان به کودکستان پرخاشگری جزئی مثل هل دادن و زدنِ دیگران در بسیاری از آنها کاهش می‌یابد و با ورود به مدرسه این کاهش ادامه می یابد.

در اوائل نوجوانی افزایش آشکاری در میزان پرخاشگری دیده می‌شود که در 18 سالگی به اوج خود می‌رسد و سپس به تدریج کاهش می‌یابد. با این حال شکل‌های جدی و خشن پرخاشگری در پسران بین 16 تا 18 سالگی و در دختران بین 13 تا 15 سالگی به اوج خود می‌رسد.

علت پرخاشگري‌ در كودكان

پژوهشگرانی که پرخاشگری را در کودکان مطالعه کرده‌اند معتقدند که وجود پرخاشگری ناشی از علل مختلفی است و معمولا حاصل ترکیبی از آنهاست.

مهمترین دلایل پرخاشگری در کودکان به این شرح است:

1- مشاهده و الگوپذيري‌

یادگیری اولین و مهم ترین دلیل پرخاشگري‌ در كودكان‌ است. كودكاني‌ كه‌ الگوهاي‌ رفتاري‌ پرخاشگرانه‌ داشته‌اند، مانند الگوهاي‌ خود رفتار مي‌كنند.


2- ناکامی

ناکامی از دیگر دلایلی است كه‌ به‌ پرخاشگري‌ مي‌ انجامد. وقتي‌ كودك‌ به هدف‌ خود دست‌ نيابد و ناكام‌ شود، يكي‌ از رفتارهايي‌ كه‌ از او سر مي‌ زند پرخاشگري‌ است و اگر با پرخاشگری به خواسته‌ی خود دست یابد این رفتار پرخاشگرانه در او تثبیت می‌شود.

3- اضطراب‌

كودكان‌ مضطرب‌ كودكان‌ آرامي‌ نیستند. آنها پرخاشگری می‌کنند و‌ البته‌ بلافاصله‌ پشيمان‌ مي‌شوند و احتمالاً از والدين‌ خود عذرخواهي‌ مي‌‌كنند.

4- افسردگي‌

همراه بودن پرخاشگري‌ وکج خلقی در كودكان‌‌ با علامت‌هاي‌ ديگری چون شب ادراری، دوری گزیدن، گریه‌های بی دلیل و افت تحصیلی در مدرسه مي‌تواند نشانه‌اي‌ از افسردگي‌ باشد.‌ در اين‌ صورت‌ لازم‌ است‌ شرايط‌ زندگی كودك‌ توسط یک متخصص بررسي‌ شود.

5- عوارض مصرف‌ دارو

مصرف برخی از داروها دارای عوارض‌ جانبي‌ از جمله كج‌خلقي‌ و پرخاشگری است که البته با قطع مصرف (تحت نظر پزشک) خاتمه می یابد.

6- مدرسه‌

كودكان‌ گاهي‌ در مدرسه‌ قرباني‌ پرخاشجویی سایر دانش‌آموزان یا معلمان هستند و اين‌ باعث‌ مي‌شود كه‌ خود آنها نيز پرخاشجو شوند.

مهمترین عواملي‌ كه‌ به‌ پرخاشجویی در مدرسه‌ مي ‌انجامد عبارت است از:
- مورد تمسخر قرار گرفتن از سوی همکلاسی ها یا معلمان
-کتک خوردن از دانش آموزان سال های بالاتر
- فرار کردن از مشاجرات‌ با توسل به‌ گريه کردن
- خجالتي ‌بودن‌ و سكوت‌ مكرر در كلاس
- افت‌ تحصيلي، افسردگي‌ و ناراحت ‌بودن از محیط مدرسه

رفتار با کودک پرخاشگر

•    اولين‌ گام‌  درمان پرخاشگري‌ در كودكان،‌ شناسایی نوع و علت پرخاشگری است. با بچه‌ی خود پس از رفع موقعیت پرخاش، کاملاً همدلانه گفتگو کنید تا بتوانید نوع و دلیل آن را براساس توضیحات کودک خود بشناسید و به صورت موردی آن را حل کنید.

•    اگر یکی اعضای خانواده الگوی پرخاشگری کودک شماست رفتار آن عضو را تصحیح کنید.

•    اگر دریافتید که ناکامی دلیل پرخاشگري‌ کودک است او را در رسيدن‌ به‌ اهداف‌ مطلوب‌ و دوست‌ داشتني‌ كمك‌ كنيد.

•    در مواردی كه‌ علت‌ پرخاشگري‌ اضطراب‌ است، بايد از نگراني‌ دروني‌ و دلیل اضطراب‌ كودك‌ مطلع‌ شويد. براي‌ اين‌ كودكان‌ ورزش ‌كردن‌ بسيار مؤثر است‌ و باعث‌ تخليه‌ هيجاني‌ مي‌ شود.

•    در مواردی که افسردگی دلیل پرخاشگری است باید از مشاوره متخصص بهره بگیرید. در اين‌ ميان‌ لازم‌ است‌ به‌ اين‌ نكته‌ پي‌ ببريم‌ كه‌ او چه‌ چيز دوست‌ داشتني‌ را از دست‌ داده‌ و چگونه‌ مي ‌شود مورد از دست‌ رفته‌ را براي‌ او جبران‌ كرد.

•    اگر فکر می کنید كودك‌ شما قرباني‌ خشونت‌ در مدرسه‌ شده‌ است، بايستي‌ با مسئولان‌ مدرسه‌ صحبت‌ كرد.

•    اگر‌ نوع‌ پرخاشگري‌ كودك‌ انفعالی‌ است، بايد كودك‌ را از محیط و موقعیت آزار و اذيت‌ كردن‌ دور كرد‌ تا مجبور نباشد براي‌ تلافي‌ و انتقام، افراد ديگر را اذيت‌ كند؛ و اگر پرخاشگري‌ از نوع‌ ابزاری است، بايد‌ راه‌هاي‌ ديگري‌ را برای‌ مطرح‌ شدن‌ كودك‌ برگزيد تا او ناچار نباشد از پرخاشگری براي‌ جلب‌ توجه‌ استفاده‌ كند.

چند توصیه‌ی کاربردی

1- با کودک پرخاشجو قرار بگذارید تا براي رفتارهاي مطلوبش جايزه بگیرد و در مقابل نتيجه اعمال نامطلوبش را با محرومیت از تماشای برنامه دلخواهش ببيند. براي کنترل پرخاشگري محدوديت هايي (تنبیهاتی) را وضع کنيد و به اطلاع کودک برسانيد.

2- الگوهای احتمالی پرخاشگري را به حداقل برسانيد. از جمله:
الف) مراقب فیلم‌ها و تصاویری که کودک از تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی موبایل محور مي بيند، باشید.

ب) در حضور کودک پرخاش نکنید؛ نه با او نه با کس دیگری.

ج) الگوهايي را در اختيار کودک بگذاريد که پرخاشگرانه نباشند (مثل عضوی از فامیل مانند مادر بزرگ، یک دوست خوب، یک فیلم ملایم و ...)

3- آگاهي کودک را نسبت به رنجي که بر اثر پرخاشگري او در افراد يا حيوانات به وجود مي آيد، افزايش دهيد.

5- به جاي کودک پرخاشگر، به کودکي که به وي پرخاش شده توجه کنيد.

6- اگر قرار است کودک را به دليل پرخاشگری اش تنبيه کنید، بهتر است به طريقي باشد که منجر به حمله‌ی انتقامي و تلافي جويانه از طرف کودک نشود. کودک حتماً باید مطمئن باشد که شما او را دوست دارید.

7- برای کودک خود فرصت تخليه‌ی هيجان را فراهم کنيد، مانند بازی های پرتحرک و پر سر و صدا.

8 - در برابر خواسته ای که با پرخاشگری ابراز می شود، مقاومت کنید تا کودک دریابد که نمی تواند با پرخاشگری به خواسته اش برسد. شاید در اوایل برای والدین سخت باشد که در برابر خواسته کودک شان بایستند ولی بعد از مدتی خود کودک رفتارش را اصلاح خواهد کرد.