کلید شادی پایدار: پرورش عزت نفس از سنین پایین

سواد زندگی؛ تربیت فرزندان؛مریم طرزی– عزت نفس، ستون فقرات سلامت روان هر فردی است و در دوران کودکی پایه‌های آن بنا نهاده می‌شود.
این ویژگی، به زبان ساده، یعنی “احساس خوب و ارزشمند بودن” درونی که کودک نسبت به خودش دارد.

عزت نفس بالا به کودکان کمک می‌کند تا چالش‌ها را با اطمینان بیشتری پشت سر بگذارند، روابط سالمی برقرار کنند، در مدرسه موفق‌تر باشند و از اشتباهاتشان درس بگیرند، نه اینکه تسلیم شوند.

در مقابل، کمبود عزت نفس می‌تواند منجر به اضطراب، گوشه‌گیری، پرخاشگری و مشکلات تحصیلی شود.

بنابراین، شناخت اهمیت عزت نفس و یادگیری راه‌های تقویت آن در کودکان، یکی از اساسی‌ترین وظایف والدین و مربیان است تا نسلی شادتر، توانمندتر و خودباورتر پرورش دهیم.

چگونه والدین می‌توانند معمار عزت نفس فرزندانشان باشند؟

۱. قدمی به عقب بردارید

– جیم تیلور، نویسنده کتاب «بچه‌هایتان گوش می‌دهند: نُه پیامی که باید از شما بشنوند» می‌گوید: “همانطور که مشخص شده است، راه‌های بهتری برای ساختن عزت نفس وجود دارد تا اینکه صرفاً برای هر کاری که بچه‌ها انجام می‌دهند، آن‌ها را بیش از حد ستایش کنیم.

این کار با کمک به آن‌ها برای شایسته و توانا شدن در دنیا آغاز می‌شود.” اما برای انجام این کار، باید یاد بگیرید که قدمی به عقب بردارید و به فرزندتان اجازه دهید تا ریسک کند، انتخاب کند، مشکلات را حل کند و به کارهایی که شروع کرده است، پایبند بماند.

بنابراین عزت نفس واقعی از توانایی‌ها و مهارت‌های کودک در مواجهه با دنیای واقعی نشأت می‌گیرد، نه فقط از تشویق‌های سطحی.

برای رسیدن به این توانمندی، والدین باید یاد بگیرن که کمتر دخالت کنند و به فرزندانشون فضای لازم رو برای تجربه کردن، انتخاب کردن، حل مشکلات و پشتکار داشتن بدهند، حتی اگر این تجربه شامل ریسک یا شکست باشد.. این “عقب کشیدن” والدین، در واقع فرصتی برای “پیشرفت” کودک ایجاد می‌کند.

2. تحسین بیش از حد بچه‌ها بیشتر ضرر دارد تا فایده

تیلور می‌گوید عزت نفس از احساس دوست داشته شدن و امنیت و از ایجاد شایستگی ناشی می‌شود، و اگرچه والدین اغلب فرزندان خود را با دو ماده اول غرق می‌کنند، شایستگی – خوب شدن در کارها – زمان و تلاش می‌برد.

او می‌گوید: «هر چقدر هم که بخواهیم، ​​نمی‌توانیم فرزندانمان را با تحسین به شایستگی برسانیم.»

در واقع، با تحسین بیش از حد بچه‌ها، بیشتر ضرر می‌رسانیم تا فایده.

تیلور می‌گوید: «ما سطح انتظارات آنها را پایین می‌آوریم. اگر مدام به فرزندتان بگویید که او همین الان هم کار فوق‌العاده‌ای انجام می‌دهد، در واقع می‌گویید که دیگر نیازی به تلاش کردن ندارد. اما اعتماد به نفس از انجام دادن، از تلاش کردن و شکست خوردن و دوباره تلاش کردن – از تمرین – ناشی می‌شود.»

تیلور اضافه می‌کند، به علاوه، گفتن اینکه فرزندتان بهترین، باهوش‌ترین یا بااستعدادترین است، او را برای خبرهای بسیار بدی در آینده آماده می‌کند.

۳. بگذارید فرزندتان ریسک‌های سالم بکند

ویکتوریا سوپیک، مدیرعامل Kids & Company، یک سرویس مراقبت از کودک شرکتی در تورنتو، و مادر هشت فرزند، می‌گوید: «با مجبور کردن خودتان به عقب ایستادن در حالی که فرزندتان ریسک‌های سالم می‌کند، شروع کنید.»

سوپیک می‌گوید: «برای ایجاد اعتماد به نفس در جهان، بچه‌ها باید ریسک کنند، انتخاب کنند و مسئولیت آنها را بپذیرند.» او والدین زیادی را می‌بیند که همیشه سعی می‌کنند فرزندانشان را از شکست نجات دهند.

وی به یاد می‌آورد که از آن سوی اتاق خیره شده بود، در حالی که پسر دو ساله‌اش، فریزر، یک پارچ بزرگ آب‌نبات پرتقالی را در یک مهمانی مجلل بلند می‌کرد.

«او می‌خواست آن را در یک لیوان بریزد و من فقط آنجا ایستاده بودم و نفسم را حبس کرده بودم.» سوپیک به جای اینکه سعی کند پسرش را قبل از اینکه فرصتی برای امتحان کردن داشته باشد نجات دهد، تماشا کرد که فریزر نوشابه را روی زمین ریخت.

سپس بهترین قسمت ماجرا از راه رسید: فریزر یک پیشخدمت پیدا کرد، دستمال کاغذی خواست و کثیف‌کاری‌هایش را تمیز کرد.

سوپیک می‌گوید: «او مشکل خودش را حل کرد – درست مثل ما بزرگسالان موفق.»

۴. بگذارید بچه‌ها خودشان انتخاب کنند

سوپیک می‌گوید وقتی بچه‌ها انتخاب‌های متناسب با سن خود را انجام می‌دهند، احساس قدرت بیشتری می‌کنند و اشاره می‌کند که کودکان از دو سالگی می‌توانند عواقب تصمیمات خود را در نظر بگیرند.

سوپیک همیشه به فرزندانش اجازه می‌داد خودشان تصمیم بگیرند که آیا در زمستان کت، کلاه و دستکش بپوشند یا نه. او می‌گوید: «وقتی تفاوت بین گرما و سرما را فهمیدند، دیگر به خودشان بستگی دارد. آنها باید بر بدن خود کنترل داشته باشند و مسئولیت انتخاب‌های خود را بپذیرند.»

5. بگذارید در کارهای خانه کمک کنند

تیلور می‌گوید، برای ایجاد اعتماد به نفس، بچه‌ها همچنین به فرصت‌هایی نیاز دارند تا شایستگی خود را نشان دهند و احساس کنند که مشارکتشان ارزشمند است.

در خانه، این به معنای درخواست از آنها، حتی وقتی کودک نوپا هستند، برای کمک به آشپزی، چیدن میز و مرتب کردن تخت خواب است.

6. آنها را تشویق کنید تا علایق خود را (به طور کامل) دنبال کنند

یکی دیگر از راه‌های مطمئن برای افزایش اعتماد به نفس در کودکان، این است که آنها را تشویق کنید تا وظایفی را که به آنها علاقه نشان می‌دهند، انجام دهند، سپس مطمئن شوید که آنها تا پایان دنبال می‌کنند.
مهم نیست که چه وظیفه‌ای باشد – می‌تواند هر چیزی باشد، از شنا کردن گرفته تا رسیدن به سطح بالاتر در بازی‌های ویدیویی.

نکته این است که آنها به کاری که شروع می‌کنند پایبند باشند، تا در پایان آن موفقیت را احساس کنند.

7. وقتی بچه‌ها مشکل دارند یا شکست می‌خورند چه باید کرد؟

اگر عزت نفس فرزندتان وقتی از تیم ژیمناستیک حذف می‌شود یا نمی‌تواند جدول ضرب را حفظ کند، آسیب ببیند، چه؟

این سوال کلیدی مطرح می‌کند که وقتی بچه‌ها با چالش‌ها روبرو میشوند و شکست می‌خورند، چطور باید با این وضعیت برخورد کنیم تا به عزت نفسشون لطمه نخورد، بلکه تقویت هم بشود.

در واقع، نوع واکنش ما به شکست‌های کودکان، تأثیر بسیار زیادی روی شکل‌گیری حس ارزشمندی درونی آنها دارد.

چگونه این برخورد به عزت نفس کودکان کمک می‌کند؟

تأکید بر تلاش، نه فقط نتیجه:

وقتی فرزند شما در یک کار شکست می‌خوره، به جای اینکه فقط روی نتیجه (مثلاً “چرا نتونستی توی تیم ژیمناستیک بمونی؟”) تمرکز کنید، روی “تلاش” و “فرایند” کارش تأکید کنید. بپرسید: “چقدر برای این کار تمرین کردی؟ چه چیزهایی یاد گرفتی؟ چه احساسی داشتی وقتی سعی می‌کردی جدول ضرب رو حفظ کنی؟”

هدف اینه که به فرزندتون نشون بدید که تلاش و پشتکار مهم‌تر از نتیجه نهایی هستن و حتی اگه به هدفش نرسیده، باز هم ارزشمنده چون سعی خودش رو کرده.

کمک به شناسایی نقاط قوت:

شکست در یک زمینه، به این معنی نیست که کودک در همه زمینه‌ها ناتوانه. به فرزندتون کمک کنید تا نقاط قوت دیگه‌اش رو شناسایی کنه. مثلاً: “می‌دونم از اینکه توی تیم ژیمناستیک نبودی ناراحتی، اما تو توی نقاشی خیلی خوبی. بیا به جای غصه خوردن، یه نقاشی بکشیم.”

هدف اینه که به کودک یادآوری کنید که ارزشمندی اون فقط به یک جنبه از زندگیش محدود نمیشه و اون در زمینه‌های دیگه‌ای هم توانمنده.

تبدیل شکست به فرصت یادگیری:

به جای اینکه شکست رو یه اتفاق بد و ناگوار بدونید، بهش به عنوان یه فرصت برای یادگیری نگاه کنید. از فرزندتون بپرسید: “فکر می‌کنی دفعه بعد چطور می‌تونی بهتر عمل کنی؟ چه چیزهایی رو باید تغییر بدی؟”

هدف اینه که به کودک یاد بدید که شکست یه پایان نیست، بلکه یه شروع دوباره‌ست و می‌تونه بهش کمک کنه تا رشد کنه و پیشرفت کنه.

همدلی و حمایت:

به فرزندتون نشون بدید که احساساتش رو درک می‌کنید و ازش حمایت می‌کنید. بهش بگید: “می‌دونم خیلی ناراحتی و این طبیعیه. من اینجا هستم تا بهت کمک کنم.”

هدف اینه که کودک احساس کنه تنها نیست و شما در کنارش هستید تا با این شرایط سخت کنار بیاد.

اجتناب از سرزنش و مقایسه:

به هیچ وجه فرزندتون رو سرزنش نکنید و با دیگران مقایسه نکنید. این کار فقط باعث میشه احساس بدتری نسبت به خودش پیدا کنه و عزت نفسش بیشتر آسیب ببینه.

هدف اینه که یه فضای امن و حمایتی برای فرزندتون ایجاد کنید که بتونه بدون ترس از قضاوت شدن، احساساتش رو بیان کنه و از اشتباهاتش درس بگیره.

8. نگران شکست های فرزندان تان نباشید

تیلور می‌گوید: “بسیاری از والدین برعکس فکر می‌کنند. آنها فکر می‌کنند که مشکلات و شکست به عزت نفس فرزندانشان آسیب می‌رساند، اما در واقع فرصتی طلایی برای کمک به ساختن آن است.”

نگرانی والدین

 بسیاری از والدین وقتی می‌بینن فرزندشون در یک کار با مشکل مواجه شده یا شکست خورده، نگران میشن و فکر می‌کنن این اتفاق به عزت نفس کودک آسیب میزنه. این نگرانی ممکنه باعث بشه شب‌ها نتونن راحت بخوابن و دائماً به این فکر کنن که چطور می‌تونن مشکل رو حل کنن یا از تکرار اون جلوگیری کنن.

تغییر دیدگاه

اما جیم تیلور در این توضیح میگه که این نگرانی بی‌مورده. در واقع، شکست‌ها و تقلاها نه تنها به عزت نفس آسیب نمی‌زنن، بلکه فرصتی طلایی برای تقویت اون هستن. وقتی کودک با یه چالش روبرو میشه و سعی می‌کنه اون رو حل کنه (حتی اگه در نهایت شکست بخوره)، داره مهارت‌های مهمی مثل حل مسئله، تاب‌آوری و پشتکار رو یاد میگیره. این مهارت‌ها هستن که عزت نفس واقعی رو می‌سازن.

9. روشن کنید که عشق شما بی‌قیدوشرط است.

به فرزندتان بگویید که حتی وقتی شکست می‌خورد یا تصمیمات بدی می‌گیرد، او را دوست دارید. سوپیک اشاره می‌کند که اگر تمام چیزی که در موردش صحبت می‌کنید، عملکرد باشد، او فکر می‌کند که شما فقط او را به خاطر کارنامه‌اش یا برتری‌اش در نمایش دوست دارید.

۱۰. مطمئن شوید که اهداف فرزندتان در دسترس و در سطحی مناسب برای توانایی‌اش هستند.

این جمله به والدین توصیه می‌کند که اهدافی را برای فرزندان خود تعیین کنند که واقع‌بینانه و قابل دستیابی باشند.
تعیین اهدافی بیش از حد بلندپروازانه یا دشوار، می‌تواند منجر به ناامیدی، عدم اعتماد به نفس و یا انگیزه زدایی در کودک شود.

در مقابل، تعیین اهداف مناسب با توانایی کودک، موجب تشویق، افزایش انگیزه و توسعه مهارت‌های حل مسئله در او خواهد شد.

مهم است که سطح توانایی کودک به درستی ارزیابی شود و اهداف بر اساس آن تنظیم شوند. این امر به کودک کمک می‌کند تا احساس موفقیت و پیشرفت کند.

مثال:

فرض کنید یک کودک شش ساله است که در حال یادگیری خواندن است. تعیین هدفی مثل “خواندن تمام کتاب‌های کلاس اول تا پایان سال” غیر واقع‌بینانه و بیش از حد دشوار است.

در عوض، اهدافی مانند “خواندن ده کلمه جدید در هفته”، یا “خواندن یک داستان کوتاه با کمک والدین” اهدافی واقع‌بینانه و متناسب با توانایی کودک هستند که موجب پیشرفت تدریجی و احساس موفقیت در او می‌شوند.

همچنین، هدف باید با توجه به توانایی و علاقه کودک تنظیم شود. مثلاً اگر کودک به داستان‌های علمی تخیلی علاقه‌مند است، اهداف مرتبط با این موضوع، انگیزه او را بیشتر تقویت خواهد کرد.

۱۱. تحسین مناسب ارائه دهید

تیلور می‌گوید اگرچه تحسین اغلب مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد، اما وقتی خاص و شایسته باشد، سازنده‌ی ارزشمندی برای عزت نفس است.

چک لیست عزت نفس شما

در اینجا برخی از کارهایی که انجمن سلامت روان کانادا می‌گوید می‌توانید برای کمک به پرورش کودکانی با اعتماد به نفس – نه نازپرورده – انجام دهید، آورده شده است:

احساس خاص بودن. برای شما مهم است که به فرزندانتان کمک کنید تا استعدادها و ویژگی‌های منحصر به فرد خود را کشف کنند و به نقاط قوت خود ارزش قائل شوند. اما همچنین به آنها بیاموزید که احساس خاص بودن به معنای احساس بهتر بودن از دیگران نیست.

اهداف تعیین کنید. به فرزندانتان بیاموزید که برای رسیدن به یک هدف تلاش کنند و به دستاوردهای خود افتخار کنند. فرصت‌هایی برای موفقیت برای شان فراهم کنید.

تلاش کنید، دوباره تلاش کنید. فرزندانتان را تشویق کنید که چیزها را به روش خودشان امتحان کنند، با چالش‌ها روبرو شوند و ریسک کنند.

کانال تلگرامی سواد زندگی: savadzendegi@